.jpg) |
| Đường lên Côn Sơn |
Chèo - Kỷ niệm 600 năm sinh Nguyễn Trãi
CẢNH
HAI
MUA CHUỘC
Màn nhì mở: Cảnh trong ngục
đêm tàn.
Nguyễn Trãi:
Ngâm
Gió
thoảng vời xa tiếng oán hờn
Ngục tù thôi thúc chí vân lung
Hai vai trĩu nặng thù chưa trả
Đêm lại canh tàn rạng núi sông.
Tôi tuân mệnh cha già, Đông Quan trở lại
Nuôi chí tiêm cừu tụ hội lòng dân
Đánh đuổi quân thù giành lại non sông
Chữ hiếu không tròn, chữ trung phải vẹn…
Đường
dấy nghĩa có thành có biến
Lẽ
xưa nay đâu phải chuyện bất ngờ
Hát
Một
bước sa cơ
Lọt
vào tay giặc ngục tù là đây
Cánh
bằng rồi sẽ cao bay…
Tiếng Ngọc Khanh:
Hát tiếp
Xa
xôi tủi lạnh thân già
Gối
mềm ai sắp, bình trà ai lo?
Nước
non nặng một mối thù…
Nguyễn Trãi: Tiếng Ngọc Khanh tiểu thư ở gian ngục bên than thở…
Nàng Ngọc Khanh là ái nữ quan Cống sĩ Lê Cảnh Tuân
Người cùng bị giặc Minh bắt giải về hạ ngục ở Kim Lăng…
Ngọc Khanh: Phụ thân ơi!
Hát
Kim
Lăng trốn ấy xa vời
Tóc xương đất khách ngậm ngùi tháng năm
Vì đâu con lỗi đạo thần hôn!...
Nguyễn Trãi: Tâm sự nàng, là tâm sự của ta
Cùng chung mối thù nhà nợ nước
Nhưng trả hận thù không thể bằng nước mắt…
(Tiến đến bên tường ngăn cách, gọi sang) Ngọc Khanh tiểu thư!
Ngọc Khanh: (Vội tiến đến bên tường ngăn) Ức Trai Tiên sinh! (Khóc nức nở) Tiên sinh ơi!
Hát
Đau đớn sót sa
Phận mình đã vậy, thù nhà tính sao?
Căm hờn… đất thẳm trời cao!
(Bên tường ngăn, Nguyễn Trãi dịu dàng).
Nguyễn Trãi: Ngọc Khanh tiểu thư!
Xin chớ buồn phiền thái quá
Cảnh
tình này, quốc phá gia phong
Nước mất rồi, sống cảnh nô vong
Thì giết tróc, giam cầm, xương
phơi, máu đổ
Chỉ là hiểm mưu của quân thù muốn làm dân ta
khiếp sợ
Muốn diệt thù, ta không thể khóc than!
Mà phải từ cảnh lầm than, rèn luyện chí căm hờn
Dù muôn thác cũng không sờn tâm huyết!...
Ngọc Khanh: (Lau nước mắt,
lắng nghe) Ức Trai Tiên sinh!
Mong Tiên sinh thấu cho
cảnh tình tiện thiếp…
Nguyễn Trãi: Ngọc Khanh tiểu thư!
Ức Trai tôi cũng đồng cảnh với tiểu thư
Cùng gánh nặng trên vai nợ nước thù nhà
Cảnh ngộ ấy hẳn không nên phân biệt nữ nhi
và nam tử!
Buổi gặp tiểu thư… tại Quỷ Môn Quan tôi còn
nhớ…
Bài thơ của Lệnh nghiêm đường nhắc nhở chúng
ta
Xin phép tiểu thư cho tôi bình lại…
Ngọc Khanh: Dạ…
Nguyễn Trãi:
Bình thơ
Uất ức toan lên gõ cửa trời
Non sông còn mất cậy nhờ ai
Đôi dòng tâm sự đôi dòng lệ
Ai đó chung thù hãy ghé vai…
Ngọc Khanh: (Xúc động) Tiên sinh Ức Trai!
Lời di huấn cha em để lại
Thấu tim em tiếng gọi trả thù…
Vỉa
Tiên sinh ơi!
Làm con phải rửa thù cha
Làm dân nợ nước thù nhà chung lo…
Nguyễn Trãi cùng hát
Chung lo nợ nước thù nhà
Nợ nước có trả thù nhà mới yên
Đất này thấm máu tổ tiên
Lời thơ di huấn một thiên hận thù
Đường xa gánh nặng chung lo…
(Lính Minh gác ngục xuất hiện ngoài cửa, nói giọng còn
ngái ngủ).
Lính Minh: Hầy! Cái đêm còn chưa sáng… Đã nói chuyện to…
Cai ngục nó nghe, nó vào đánh chết!
(Nguyễn Trãi, Ngọc Khanh lặng lẽ trở vào phía trong.
Lính Minh nhấp nháy mắt nhìn theo). Hầy… Cái người con gái đẹp! Hề… hề…
(Thị Lộ và Tiểu Đồng bỗng xuất hiện, Thị Lộ khoác một
tay nải nhỏ, trong đựng be rượu lớn. Tiểu Đồng xách một xâu nem).
Thị Lộ: Chú lính Ngô ơi…
Lính Minh: (Quay bật lại) Hầy!
Hai đứa nào đây… Ai cho vào ngục?
Thị Lộ: Chúng tôi bán rượu bán nem
Thấy các chú
canh gác suốt đêm
Nên đem vào đây
bán… để các chú đỡ cơn buồn ngủ…
Lính Minh: Bán rượu bán nem à?
Thị Lộ: Vâng… rượu tăm Hoàng Cúc.
Lính Minh: Hầy! Hầy!... Sao không bán ngoài cổng ngục. Mà ai cho
phép vào tận trong này?
Thị Lộ: Mấy chú lính canh ngoài cổng bảo vào đây… bán cho ông Cai ngục.
Lính Minh: Cai ngục nó thiếu gì rượu tốt
Mấy thằng lính An Nam chỉ được cái nịnh xằng…
Thị Lộ: Vậy… mời chú… chú lính Đại Minh
(Lấy be rượu trong tay nải ra)
Chú
nếm thử chất men nồng thơm phức.
(Mở nút be đưa lính Minh, cố ý lướt qua mũi hắn).
Lính Minh: (Chăm chú nhìn
be rượu, gắng gượng từ chối) Hầy! Hầy!
Không được… Không được uống trong giờ canh ngục.
Thị Lộ: (Càng đưa be rượu gần vào mũi lính Minh) Chú ơi!
Ngục giam cổng kín tường cao
Đêm tàn canh vắng ai vào… mà lo…
(Dúi be rượu vào tay lính Minh. Lính Minh cầm đưa lên
mũi ngửi).
Lính Minh: Rượu An Nam thơm quá là thơm…
(Trong khi Thị Lộ mê hoặc lính Minh, Tiểu Đồng lân la
đến gần cửa ngục giam Nguyễn Trãi, cởi một nắm nem ném vào; quay ra mở một nắm
nem khác, vứt lá bừa ra ở hành lang, rồi đưa đến cho Thị Lộ. Thị Lộ đỡ lấy và
dúi vào tay lính Minh).
Thị Lộ: Tay cầm bầu rượu nắm nem
Say sưa quên hết
lời quan dặn dò…
(Đưa dần lính Minh ra một phía. Trong phòng giam, Nguyễn
Trãi đã mở nắm nem, lấy tờ giấy gấp nhỏ giở ra đọc và tiến ra phía cửa ngục.
Cùng lúc, Thị Lộ với Tiểu Đồng giả đò vơ những tàu lá nem vương vãi để tới gần
cửa ngục).
Nguyễn Trãi: (Nhẹ tay vứt ra ngoài cửa những
tàu lá gói thư và hỏi Tiểu Đồng) Cháu có phải là cháu ông Giám mã?
Tiểu Đồng: Bẩm vâng… Cháu tên gọi Tiểu Đồng.
Nguyễn Trãi: Còn cô em nhỏ?
Thị Lộ: Kính chào Nguyễn Đại nhân
Tiểu nữ là người
dân Đại Việt
Luôn toàn tâm
ngưỡng mộ Đại nhân
Nay được tin
quan Thượng thư Hoàng Phúc đại thần
Đang định mời Đại nhân xuất sử…
Nên vội đến mừng…
Nguyễn Trãi: À ra thế! (Giơ
lá thư) Thư của ông Giám mã
Vừa báo tin Hoàng Phúc sẽ thả ta ra.
Ta cũng đoán… Hoàng Phúc thả ta
Hẳn phải có mưu đồ mua chuộc!
Nay cô em lại báo thêm cho biết
Một tin mừng… (Cười) ta rất cảm ơn…
Hát
Còn
gì hơn được làm quan
Cân đai võng lọng sênh sang một đời
Ai chê rằng nhục mặc ai!...
(Vừa lúc đó mấy tiếng thanh la chóe lên. Lính Minh từ
một phía chếnh choáng đâm bổ ra, tay còn cầm be rượu).
Lính Minh: (Hoảng hốt)
Quan trên đến ngục! Quan trên đến ngục!
(Với Thị Lộ và Tiểu Đồng)
Hai đứa… này… mày giết tao rồi…
(Với be rượu)
Này nem… này rượu… cút đi thôi!
(Thị Lộ và Tiểu Đồng định chạy ra. Lính Minh kéo lại).
Lính Minh: Không được! Không được! Ra ngoài cổng nó biết! Hai đứa
nấp đi… nấp!
(Lính Minh vội vơ lấy cây dáo, chệnh choạng đứng vào một
góc, ra vẻ gác. Nguyễn Trãi đã quay vào trong, thì Lương Nhữ Hốt đi ra cùng tên
đao phủ. Lính Minh thấy Hốt, tỏ vẻ nghiêm chỉnh. Đao phủ mở cửa ngục cho Hốt một
cách lễ phép).
Lương Nhữ Hốt: (Lộ rõ vẻ khiên cưỡng trong
việc gặp Nguyễn Trãi, nhưng vẫn cố tỏ ra đàng hoàng, tiến vào vái chào) Lương Nhữ Hốt tôi kính chào Ức Trai Tiên
sinh!
Nguyễn Trãi: (Như đã thấy mục
đích của Hốt đến, thản nhiên và từ tốn) Kính chào quan Tham nghị! Ở chốn ngục
tù, không đủ lễ nghi đón tiếp, mong quan Tham nghị thứ cho…
Lương Nhữ Hốt: Ấy… ấy… Thưa Tiên sinh… Được gặp Tiên sinh trong hoàn
cảnh này, Hốt tôi thật vô cùng cảm kích
Vốn mộ danh Tiên sinh như đất bằng nghe sấm
Đã từ lâu mong được chầu chực vân đài
Nhưng hiềm vì đôi ngả đôi nơi
Nên chưa được đi về bưng nghiên mài mực.
Nguyễn Trãi: Quan Tham nghị quá nhún nhường
Xin
cho nghe những lời thành thực…
Lương Nhữ Hốt: À vâng, vâng… Được lệnh Tam ty, tôi nói thực lòng
Thiên
hạ đồn rằng, Tiên sinh trở lại Đông Quan
Là
muốn tính chuyện khuấy trời xẻ đất.
Hôm vừa qua tiểu đệ được thưởng hoa trong cấm
các
Trương
đô đốc có nhắc đến Tiên sinh
Rằng,
Tiên sinh đang nuôi chí bất bình
Phải
tính sớm, kẻo sau này sợ muộn…
Nguyễn Trãi: Trương đô đốc đã ra lệnh đưa tôi lên đoạn đầu đài hành
quyết.
Lương Nhữ Hốt: Ấy may nhờ có Thượng thư Hoàng Phúc
Và đệ đây can gián khất một thời gian
Để mời Tiên sinh ra gánh vác việc chung.
Tiên sinh ơi!
Một đời được mấy anh hùng
Của chung ai khéo vẫy vùng nên riêng…
Nguyễn Trãi: Trình đại nhân!
Tôi trở
lại Đông Quan nào phải có mưu cầu…
Mà chỉ
mong được cầu nhàn câu vắng
Với chồng
sách nát, bạn cùng năm tháng
Để coi
sóc mộ phần, thờ phụng tổ tiên.
Cha
tôi bị giam cầm đau khổ oan khiên
Phận làm
con, tôi đã không lo tròn chữ hiếu
Còn
lòng nào kham gánh vác việc non sông…
Xin đại
nhân nói giúp cùng Hoàng Phúc tướng công
Cho
tôi được hướng về Kim Lăng an phận…
Lương Nhữ Hốt: Thế là Tiên sinh cố tình không nhận?
Nguyễn Trãi: Tôi đã thưa hết nội tình… (Vừa lúc mấy tiếng thanh la dồn dập, Lương Nhữ Hốt chưa kịp rút thì
Trương Phụ xồng xộc đến, theo sau là đao phủ vác đao. Đao phủ kéo mạnh cửa ngục).
Trương Phụ: Ông Tham nghị đến đây có việc gì?
Lương Nhữ Hốt: (Mất hết dáng
vênh vác, vái sâu Trương Phụ)
Bẩm quan Đô đốc, được lệnh quan Thượng thư
Tôi đến đây để… hỏi cung Nguyễn Trãi…
Trương Phụ: Tội y đã rành rành, còn chi phải hỏi. Ông về đi!
Lương Nhữ Hốt: (Vái) Dạ…
Kính chào quan Đô đốc!
(Cung cúc đi ra. Đao phủ đứng chắn giữa cửa).
Trương Phụ: (Quát) Đao phủ! (Lương Nhữ Hốt ù té chạy biến).
Đao phủ: Xin chờ lệnh!
Trương Phụ: Giải con nô tỳ Ngọc Khanh ra đây!
Đao phủ: Tuân lệnh!
(Vào phòng giam điệu Ngọc Khanh ra. Trương Phụ đứng lặng
nhìn Ngọc Khanh trừng trừng một hồi lâu. Ngọc Khanh quay đi nhìn vào phòng giam
Nguyễn Trãi, hai người nhìn nhau sâu nặng).
Tiếng tâm tư hai người:
Đồng ca
Lẽ
nào vĩnh biệt nhau đây
Thù sâu chưa trả hận này càng cao
Trương Phụ: Điệu hai đứa ra sân xử giảo
Chém
tên Ức Trai. Còn con tỳ nữ Ngọc Khanh
Cho
nó trông tận mắt cuộc gia hình
Rồi
đưa về dinh Đô ty làm tỳ thiếp…
Đao phủ: Tuân lệnh! (Với lính Minh) Trói
điệu nó đi!
(Chúng trói Nguyễn Trãi đưa đi; Ngọc Khanh bị kéo đi
theo. Trương Phụ ra nốt. Thị Lộ và Tiểu Đồng xuất hiện).
Thị Lộ: Chúng nó chém Ức Trai Tiên sinh…
Tiểu Đồng: Chúng nó bắt Ngọc Khanh tiểu thư… làm tỳ thiếp!
Hát
Biết
kêu ai, này biết gọi ai
Ức Trai Tiên sinh! Ức Trai Tiên sinh!...
Phải chặn tên đao phủ giặc Minh! (Lại
tiếng thanh la dồn dập).
Thị Lộ: Kìa, có tên giặc Minh đến. (Trông
vào trong)
À, Lương Nhữ Hốt
và tên Hoàng Phúc
Hai đứa đi thẳng
ra chốn hành hình
May ra nó kịp giải
thoát Nguyễn Tiên sinh…
Ai kia nữa… tên
Trương Phụ đang hầm hầm quay lại
Chị em ta lại
vào chỗ nấp chờ xem…
(Trương Phụ đi trước, Hoàng Phúc theo sau).
Hoàng Phúc: Ông nên nghe tôi… thưa Đô đốc Nam chinh…
Trương Phụ: Sao tôi lại cứ phải nghe ông?
Hoàng Phúc: Bởi mỗi việc làm ta cần tính đến hai đường lợi hại!
Ông
đã biết: dân An Nam rất sủng ái Ức trai
Nếu
ta giết hắn ở ngay trên đất nước này
Thì
lửa oán hờn trong lòng người càng bốc ngọn!
Lợi
hơn nhiều… nếu ta tha hắn…
Trương Phụ: Tha?
Hoàng Phúc: Vâng, tha! Nhưng phải đưa hắn đến Kim Lăng
Cho
hắn được gần gũi cha già như hắn vẫn ước mong…
Đối với dân An Nam, ta vẫn
là rộng lượng
Còn sang đó… nếu hắn muốn được toàn vẹn tính
mạng
Thì hắn phải hết lòng thần phục Đại Minh
Bằng không hắn sẽ chết… chết thật im lìm
Cái chết đó sẽ không gây nên phẫn uất…
Trương Phụ: Được! Còn con Ngọc Khanh?
Hoàng Phúc: (Một giây) Không nên cưỡng ép!
Trương Phụ: Thế nào là cưỡng ép
Đối với lũ dân mạt quốc di man?...
Hoàng Phúc: Thế đấy!
Dưới trướng ông, tỳ thiếp đã có hàng trăm
Ông còn cần gì bắt thêm một đứa di man làm
thiếp?
Trương Phụ: Vậy ông Thượng thư tính sao… cho
biết?
Hoàng Phúc: Nên thả!
Trương Phụ: Thả? Thả? Thả?...
Liệu ông còn nghĩ đến uy danh
Của tôi, của ông, của Thiên quốc Đại Minh?
Hoàng Phúc: Chính vì uy danh của Đại Minh
Hoàng đế
Cần được thiên hạ suy tôn… mà nên thả…
Trương Phụ: Ả!… Ả!...
Thế công lao Trương Phụ này vào sinh ra tử
Bắc phạt Nam chinh…
Lại không được bắt thêm một con tỳ nữ…
Ông chớ vội hợm mình, tôi sẽ tâu lên Hoàng đế!
(Vùng bỏ đi).
Hoàng Phúc: (Trông theo, nhếch mép cười)
Cầm
quân Nam chinh
Tung hoành mặc sức
Điên cuồng chém giết
Bạc vàng ôm hết
Gái đẹp vơ vào
Vơ vào không để phần ai…
(Vẫy tay, Lương Nhữ Hốt ra)
Lương Nhữ Hốt: Bẩm đại quan truyền dạy?
Hoàng Phúc: Kế sách đã bàn, ông phải gắng thi hành…
Thả
con bé Ngọc Khanh, nhưng vẫn phải bám gót theo chân.
Còn
Nguyễn Trãi… đưa đi Kim Lăng, đi gấp!
Lương Nhữ Hốt: Hạ quan xin làm tròn trọng trách!
(Cung cúc theo Hoàng Phúc ra khuất. Thị Lộ và Tiểu Đồng
từ chỗ nấp đi ra).
Tiểu Đồng: (Mừng rỡ) Ức trai Tiên sinh! Ngọc Khanh tiểu thư!
Đã thoát khỏi ngục tù…
Thị Lộ: (Trầm mặc)
Âm
mưu của tên Hoàng Phúc thật là gian ác!
Cần tìm cách báo cho Ức Trai Tiên sinh… Người biết!
Hát
Biết
rõ mưu sâu
Tính đường vượt hiểm qua cầu nguy nan
Ức Trai là của giang san…
Màn nhì đóng
(Qua lớp chuyển cảnh hai)
LỚP
CHUYỂN CẢNH HAI
Ngoài màn nhì
Từ hai phía, hai lính Nam vác loa và hai cái giá dán đồ
hình Nguyễn Trãi, có cả lời rao cáo thị, cùng đi ra.
Loa truyền: Tội danh Nguyễn
Trãi
Thoát khỏi Đông Quan
Mưu sâu gây loạn
Lệnh truyền các lộ
Nhất tề truy nã!
Nhận rõ đồ hình
Ai bắt được tội danh
Giải vô Đô ty mà lĩnh thưởng
Loa… loa… loa…
(Dựng giá đồ hình ở hai phía, hai lính quay vào gặp
nhau).
Lính 1: Ơ!… Lại gặp đúng anh!
Lính 2: Ơ!… Vẫn va phải chú!
Ôi dà! Gọi loa khắp chỗ
Khản cổ đứt hơi…
Lính 1: Ôi dà!... Loa gọi khắp nơi
Đứt hơi… cổ khản
Chán ơi… là chán…
Thật là quýt làm cam chịu…
Lính 2: (Sáng mắt)
Quýt đâu? Cam đâu?
Cho tao vài múi
Mày ơi là mày! Tao đang khát sùi cả
bọt mép!
Lính 1: Ơ! Ơ! Làm gì có cam có quýt! Là người ta nói mấy
cái thằng lính Ngô giải ông Nguyễn Trãi, chẳng biết rượu chè be bét thế nào, mà
để ông ta trốn được, chỉ khổ bọn mình phải gọi loa lùng bắt…
Lính 2: Ơ! Thế ra là thằng Ngô làm thằng Nam chịu à?
Lính 1: Ừ, phải… phải…
Lính 2: Mà này, tao đố chú mày đoán xem, liệu có bắt được
ông Nguyễn Trãi không?
Lính 1: Ai bắt?
Lính 2: Ai bắt chả được… có thưởng cơ mà!
Lính 1: Sao anh không bắt đi mà lĩnh thưởng?
Lính 2: Thưởng gì nhỉ?
Lính 1: Thưởng tiền!
Lính 2: Thưởng tiền à? Cái của phù vân, bất nhân khó nuốt!
Lính 1: Thưởng làm quan!
Lính 2: Làm quan quàn dân, có phen dân họ dần cho vỡ mặt!
Lính 1: Nghĩ như anh thì còn ai dám bắt…
Lính 2: Tao xem ra ít người muốn bắt thật! Đấy, chú thấy đấy,
loa truyền, rồi cáo thị đồ hình khắp nơi, mà có mấy ai đọc ai xem. Ấy, có mấy
người đi đến… Loa đi. (Vung loa gọi) Loa
truyền
Nguyễn Trãi Tiên sinh
Người trong đồ hình…
Lính 1: Ấy! Ấy!... Anh chết. Sao lại gọi là Nguyễn Trãi Tiên
sinh
Lính 2: Ờ… thì tao thấy mọi người gọi thế!
Lương Nhữ Hốt: (Ra) Lính!
Lính 2: Dạ!
Lính 1: Chết rồi! Quan Tham nghị!
Lương Nhữ Hốt: Lệnh truyền cấm đò, cấm chợ, cấm
sông. Bắt tất cả các nho sinh giông giống đồ hình… tuổi khoảng chừng tam thập…
Lính 1: Bẩm quan, thế là bắt tất…
Lương Nhữ Hốt: Bắt tất! Để không lọt mất Ức
Trai…
Lính 2: Bẩm quan, lệnh đã truyền đi khắp chốn khắp nơi…
Nhưng không bắt được ai
giống người trong cáo thị!
Lương Nhữ Hốt: Chúng bay giả dối! Có lẽ nào lưới giăng tứ phía…
Chỉ
là chim mới có thể lọt qua!
Nguyễn Trãi đi đâu, bằng mọi cách phải
tìm ra!
Nếu không… ta bị khiển trách, chúng
bay phải chết!
Lính 1: Bẩm quan lớn! Xin quan lớn đèn trời soi xét:
Tội bọn lính Ngô khinh suất gây ra
Sao lại đổ lên đầu bọn
lính An Nam
Lương Nhữ Hốt: Thôi… thôi… Không được nỏ mồm nói láo!
Dân An Nam phải nép mình cam chịu
Phận bày tôi, không được vượt đạo quần thần…
Nguyễn Trãi thị tài mưu khởi nghĩa dấy quân
Nên phải trị để diệt mầm chinh chiến!
Lệnh Thiên triều phải truyền đi khắp chốn
Trái lệnh trời, sẽ chịu tội đầu rơi…
Chúng bay y lệnh!
Hai lính: (Vác giá đồ hình, vừa múa loa vừa
hát)
Nào thì truyền lệnh khắp nơi
Đồ hình cáo thị người người phải xem
Không xem sẽ chết chém liền…
(Họ đi ra hai phía. Lương Nhữ Hốt gườm gườm nhìn
theo, rồi rút)
(*) Sách “Lộng Chương - Để đến… Nơi đến”, Nxb Sân khấu,
2013.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét